4η Συμβολή στο θέμα "Γλωσσομάθεια": διεθνές έτος γλωσσών (2001)

Το διεθνές έτος γλωσσών (2001) μια νέα ευκαιρία για την προώθηση


της ελληνικής γλώσσας και πολυγλωσσίας

Της  Ελένης Γρίβα  Εκπαιδευτικού  Αγγλικής Γλώσσας  της Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας                                          &  του Σταύρου Καμαρούδη Επίκ. Καθηγητή της Παιδαγωγικής Σχολής Φλώρινα

·         Abstract

This paper focuses on the European Year of languages 2001 and the “promotion” of modern greek in the European Union. It is also discussing the issue of multilingualism in Greece –viewed as a matter of longlife adult learning.

·         Resume

Cet article traite de l’ Année Européenne des langues (2001), de la promotion du grec moderne, du multilinguisme en Grèce –spécialement sous l’ aspect de la formation continue pour adultes.

·         Εισαγωγικά

Ποιοι ήταν οι λόγοι που ώθησαν την Ευρωπαϊκή Ένωση να ορίσει τη φετινή χρονιά (2001) ως Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών; Δεν αρκούσε το γεγονός ότι η Γηραιά μας Ήπειρος –σε αντίθεση με τη Βόρεια Αμερική– είναι πολύχρωμη πολιτιστικά και πλουσιότατη γλωσσικά; Ότι τα μονοεθνικά και μονόγλωσσα (κατά κανόνα) Κράτη-Μέλη μετατρέπονται βαθμιαία σε πολυπολιτισμικά και πολύγλωσσα; Δεν αρκούσε ακόμη ότι παντού το κλειδί της αγγλομάθειας ή το αντικλείδι της γαλλοφωνίας ανοίγει πόρτες και αγορές πρωτύτερα κλειστές; Υπήρχαν ιδιαίτεροι λόγοι να δαπανηθούν και μάλιστα σε περίοδο ισχνών αγελάδων, αυξανόμενης ανεργίας και περιορισμού του κοινωνικού κράτους 8 εκατομμύρια ευρώ, από τα οποία σχεδόν τα τρία τέταρτα  (5,95 εκατομμύρια) για τη χρηματοδότηση 185 προτάσεων σε 47 χώρες τα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις χώρες του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Οικονομικού χώρου1;

“Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα εξαρτάται σίγουρα και από τις γλωσσικές ικανότητες των ευρωπαίων πολιτών. Οι γλώσσες αποτελούν σημαντικό τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς και απαιτείται η ευαισθητοποίηση των πολιτών όσον αφορά την αξία της γλωσσικής ιδιαιτερότητας”, τονίζει η Γαλλίδα Επίτροπος Edith Cresson, Υπεύθυνη για την Έρευνα, Εκπαίδευση, Κατάρτιση και Νεότητα (Commision Européenne, 1995).

Tο μέλλον λοιπόν της Ευρώπης σχετίζεται και με τη διδασκαλία των ζωντανών γλωσσών. Καθώς τα εθνικά σύνορα καταργούνται, οι γλωσσικοί φραγμοί αρχίζουν να παραμερίζονται και οι Ευρωπαίοι πολίτες ενθαρρύνονται να αποκτήσουν δίγλωσση ή και τρίγλωσση δεξιότητα. Ήδη στη Συνδιάσκεψη του Στρασβούργου το 1979 τονίζεται η ανάγκη να υποστηριχθεί η διδασκαλία των ξένων γλωσσών παράλληλα με τη μητρική, ενώ ταυτόχρονα διαπιστώνεται για πολλοστή φορά η ανάγκη μιας κοινής γλώσσας επικοινωνίας για όλους τους Ευρωπαίους. Το παλιό όνειρο της ανθρωπότητας, η αναζήτηση της τέλειας γλώσσας, για να μνημονεύσουμε τον Umberto Eco, εμφανίζεται και πάλι στο προσκήνιο2.

Η πρωτοβουλία της Ε.Ε. συνίσταται στη διοργάνωση Πανευρωπαϊκής Εκστρατείας Πληροφόρησης με κεντρικό μήνυμα: “Η εκμάθηση ξένων γλωσσών ανοίγει νέους ορίζοντες και αποτελεί δικαίωμα και δυνατότητα όλων”. Ήδη από το 1995 με τη Λευκή Βίβλο: “Διδασκαλία και μάθηση: προς την κοινωνία της γνώσης”, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε να βοηθήσει όλους τους  πολίτες της Ε.Ε. να μάθουν τουλάχιστον τρεις ευρωπαϊκές γλώσσες: τη μητρική τους και δύο άλλες.

Ανάμεσα στις άλλες γλώσσες αναμφισβήτητη είναι η κυρίαρχη θέση της αγγλικής, η διάδοση της οποίας ήταν αποτέλεσμα των κοινωνικοοικονομικών συνθηκών που επικράτησαν έπειτα από το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο.

·         Η αγγλική ως κυρίαρχη ευρωπαϊκή γλώσσα

Χωρίς αμφιβολία η αγγλική είναι η πιο διαδεδομένη ξένη γλώσσα στην Ευρώπη· ίσως μάλιστα σε πολλές περιπτώσεις να μην είναι πλέον ξένη γλώσσα αλλά δεύτερη3. Η αγγλική, ως lingua franca4,  γλώσσα που χρησιμοποιείται  ως μέσο επικοινωνίας μεταξύ ομιλητών που δεν έχουν κοινή μητρική γλώσσα (Viereck, 1996), αποτελεί καθημερινή πραγματικότητα στον επαγγελματικό τομέα και στην κοινωνική ζωή πολλών Ευρωπαίων, γλώσσα επικοινωνίας και “περιουσία” τους, Οι μητρικές γλώσσες αυτών των πολιτών συνεχίζουν να χρησιμεύουν ως γλώσσες “αναγνώρισης ταυτότητας”, δηλαδή ως μέσα για τον προσδιορισμό της γλωσσικής κοινότητας στην οποία ανήκουν (π.χ. ελληνόφωνη, ισπανόφωνη, λουζόφωνη, δηλ. πορτογαλική…) και της πολιτιστικής τους κληρονομιάς. Και όσο και αν διατυμπανίζεται επίσημα ότι οι 11 επίσημες γλώσσες των 15 χωρών της Ε.Ε. είναι ισότιμες, καθώς ορισμένες από αυτές είναι παγκόσμιες ή διεθνείς ενώ κάποιες άλλες λιγότερο ομιλούμενες, η θεωρητική ισότητα είναι στην πραγματικότητα ένας μύθος. Και, όπως εύστοχα έχει παρατηρηθεί, οι γλώσσες της παγκοσμιοποίησης είναι η εξής μία: η αγγλική!

Η αγγλική είναι σχεδόν παντού η πρώτη διδασκόμενη ζωντανή ξένη γλώσσα. Σπάνια οι υπόλοιπες την ανταγωνίζονται σε αυτόν τον ρόλο. Οι λεγόμενες “ασθενείς” γλώσσες συνήθως απουσιάζουν από τα προγράμματα διδασκαλίας ξένων γλωσσών στην Ευρώπη. Ομιλητές τέτοιων γλωσσών όπως π.χ. Έλληνες, Πορτογάλοι, Σουηδοί, ακόμη Ιταλοί και Ισπανοί διαπιστώνουν ότι η χρήση της γλώσσας τους είναι περιορισμένη όταν πρόκειται για κείμενα εργασίας, για συνεδριάσεις επιτροπών ή στον τομέα της τεχνολογίας. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι το Συμβούλιο της Ευρώπης, το  οποίο αριθμεί σήμερα 41 κράτη-μέλη έχει μόνον δύο επίσημες γλώσσες: κατά κύριο λόγο την αγγλική και κατά δεύτερο τη γαλλική.

·         Η προώθηση της ελληνικής γλώσσας στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης

Οι σημερινές συγκυρίες συνετέλεσαν ώστε να δοθεί μια ώθηση στις νεοελληνικές σπουδές –κάποτε μάλιστα και σε βάρος των κλασικών. Η ελληνική διδάσκεται παγκοσμίως σε 400 περίπου σημεία, από τα οποία τα μισά στα κράτη-μέλη της Ε.Ε.

Καθοριστική είναι στον τομέα αυτόν η δράση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας (Κ.Ε.Γ.), που ιδρύθηκε το 1994 στη Θεσσαλονίκη με ρόλο συντονιστικό και συμβουλευτικό. Μια από τις πρώτες μάλιστα δράσεις του Κ.Ε.Γ. ήταν και ο εντοπισμός των αρμοδιοτήτων μεταξύ των τριών εμπλεκομένων Υπουργείων, Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, Εξωτερικού και Πολιτισμού σε θέματα γλώσσας.

Ήδη υπάρχουν δύο σημαντικά βοηθήματα για κάθε δάσκαλο της ελληνικής ως ξένης γλώσσας, ενώ ετοιμάζονται και άλλα (Αντωνοπούλου και Μανάβη, 2001, Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη γλώσσα, σελ. 253-257): το Επίπεδο-κατώφλι και το Πιστοποίηση επάρκειας της ελληνικής γλώσσας.

Το Γ΄ Τμήμα του Κ.Ε.Γ., της Στήριξης και Προβολής της Ελληνικής Γλώσσας έχει ακόμη τη συνολική ευθύνη και εποπτεία της εξεταστικής διαδικασίας μέσω της οποίας χορηγείται το Κρατικό πιστοποιητικό επάρκειας της ελληνομάθειας, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό. Τα 13 εξεταστικά κέντρα το 1999 (μόνον στην Ευρώπη) αυξήθηκαν σε 24 παγκοσμίως το 2000 και έφθασαν τα 31 το 2001. Οι εξετάσεις διενεργούνται επί του παρόντος μια φορά το χρόνο κατά το μήνα Μάιο5.

Για μια σφαιρική ενημέρωση σχετικά με την παρουσία της ελληνικής γλώσσας στην Ε.Ε., θα παραπέμπαμε στο ομότιτλο βιβλίο του συναδέλφου καθηγητή Χρίστου Παπαρίζου6.

Τέλος ως προς το θέμα των “ισχυρών” ή “ασθενών” γλωσσών, υποστηρίζουμε την άποψη ότι οι λεγόμενες ασθενείς γλώσσες δεν είναι και τόσο αδύναμες όσο θέλουν ορισμένοι να τις παρουσιάσουν αλλά ότι οι σημερινές δυνατότητες και προοπτικές είναι σαφώς καλύτερες από εκείνες του παρελθόντος7. Και αυτό αφορά και τα ελληνικά ως μητρική, δεύτερη ή ξένη γλώσσα.

·         Στόχοι του Ευρωπαϊκού Έτους Γλωσσών 2001

1.        Ευαισθητοποίηση σχετικά με τον πλούτο της γλωσσικής πολυμορφίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της πολιτιστικής αξίας.

2.        Προώθηση της πολυγλωσσίας.

3.        Προαγωγή της εκμάθησης γλωσσών από το ευρύ κοινό ως στοιχείο της προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης της διαπολιτιστικής κατανόησης, της πλήρους αξιοποίησης των δικαιωμάτων που προσφέρει η ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της οικονομικής ανάπτυξης.

4.        Ενθάρρυνση της δια βίου εκμάθησης γλωσσών ανεξάρτητα από την ηλικία και την προέλευση.

5.        Συλλογή και διάδοση πληροφοριών σχετικά με τη διδασκαλία και την εκμάθηση γλωσσών και σχετικά με τις δεξιότητες, τις μεθόδους και τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την υποβοήθηση της διδασκαλίας και της εκμάθησής τους.

Τι έγινε σχετικά με αυτούς τους στόχους στην Εκπαίδευσή μας; Τι θα μείνει τελικά “κτήμα εσαεί” –μόνιμο απόκτημα;

Θα ήμασταν άδικοι εάν υποστηρίζαμε ότι δεν πραγματοποιήθηκε μια ευρύτατη εκστρατεία ενημέρωσης σχετικά με τις γλώσσες, αν και τελευταία σταμάτησε λόγω της τρομοκρατίας. Ούτε πάλι ότι δεν καταβλήθηκαν προσπάθειες για την προώθηση της ελληνομάθειας στο εσωτερικό ή το εξωτερικό (τα νέα ελληνικά ως ξένη γλώσσα).

Ακόμη και για τα αρχαία ελληνικά: οι πρωτοβουλίες του Γάλλου Υπουργού Παιδείας Jack Lang ή το Ψήφισμα της Ακαδημίας Αθηνών για τη διάδοσή τους.

Όμως υστερούμε σημαντικά στον τομέα διδασκαλίας της νέας ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας στις γλωσσικές μειονότητες της χώρας μας. “Το 4,39% του ελληνικού πληθυσμού (…) έχει ως μητρική γλώσσα άλλη (…)” διαπιστώνει ο Καθηγητής Γλωσσολογίας στη Σορβόννη Χρίστος Κλαίρης8. Αριθμός που έχει ξεπερασθεί κατά πολύ από τις κοσμογονικές αλλαγές της τελευταίας δεκαετίας: νεοπρόσφυγες, οικονομικοί μετανάστες. Το 6% των μαθητών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, 82.000 περίπου είναι αλλοδαποί σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία που είδαν το φως της δημοσιότητας. Έχουμε την εντύπωση, παρά τις κάποιες επιμέρους προόδους, ότι εξακολουθούμε να αυτοσχεδιάζουμε ή στην καλύτερη περίπτωση να “πλατσουρίζουμε” στα ρηχά νερά.

Ένα άλλο ζήτημα·πότε θα προσφέρει η Δημόσια Δευτεροβάθμια και Τριτοβάθμια Εκπαίδευσή μας διδασκαλία και σε άλλες γλώσσες όπως τα ιταλικά, ισπανικά και ρωσικά; Στις στρατιές των ανέργων πτυχιούχων της ιταλικής φιλολογίας θα προσθέσουμε σε λίγο και τους απόφοιτους της ισπανικής; Γιατί δεν αξιοποιούνται οι πολυάριθμοι επιστήμονες με ιδιαίτερα κάποτε προσόντα, συνήθως παλιννοστούντες ομογενείς για τη διδασκαλία της ρωσικής γλώσσας και πολιτισμού; Πότε θα αναπτυχθεί πραγματικά η Βαλκανολογία, η Σλαβολογία και η Τουρκολογία στα Α.Ε.Ι. της χώρας μας;

·         Προτάσεις

Περιοριζόμαστε εδώ –και λόγω χώρου– να διατυπώσουμε μέρος των προτάσεων κωδικοποιώντας τες.

1. Για τον εκπαιδευτικό: Πολύγλωσσος φάκελος. Ο φάκελος αυτός θα αποτελείται από τρία μέρη:

α) Γενική Εισαγωγή για μια ανοικτή εκπαίδευση με σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα, την αποφυγή ρατσισμού, την ίση αντιμετώπιση των γλωσσών, της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης καθώς και τη σχετική βιβλιογραφία.

β) Γλωσσικές πληροφορίες για τις λιγότερο διαδεδομένες γλώσσες. Αυτό θα πρέπει να γίνει με τη συνεργασία ειδικών γλωσσολόγων και παιδαγωγών κατά τρόπο ώστε οι οδηγίες να είναι ακριβείς επιστημονικά αλλά και κατά το δυνατόν αξιοποιήσιμες στη διδακτική διαδικασία9.

γ) Εάν το πρώτο μέρος του φακέλου αναφερόταν σε γενικά θέματα και το δεύτερο ειδικότερα στις διαφορετικές γλώσσες των μαθητών και τη σύνθεση-σύγκρισή τους με την ελληνική, το τρίτο θα έπρεπε να ασχοληθεί με θεωρητικά αλλά κυρίως πρακτικά ζητήματα της Ελληνικής ως Δεύτερης ή Ξένης Γλώσσας.

2) Για τη Δημόσια Εκπαίδευση:

α) Για την Πρωτοβάθμια θα προτείναμε την κατά το δυνατόν βελτίωση της διδασκαλίας της αγγλικής σε συνδυασμό με την αξιοποίηση των “κρυφών δυνατοτήτων των παιδιών” (Titone, 60)· επίσης αύξηση ωρών από 3 σε 4 εβδομαδιαία και έναρξη διδασκαλίας της αγγλικής τουλάχιστο από τη Γ΄ τάξη. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την άποψη του γνωστού γλωσσολόγου Κλωντ Αζέζ (1999) “τα παιδιά μπορούν να ξεκινήσουν την επαφή τους με τις Ευρωπαϊκές γλώσσες από τα 6 τους χρόνια, τότε που είναι γεμάτα περιέργεια και δίψα για μάθηση και έχουν πλήρως ανεπτυγμένη την έμφυτη ικανότητά τους να είναι ευαίσθητα και δεκτικά στα διάφορα ακούσματα”.

β) Για τη Δευτεροβάθμια συστηματικότερη διδασκαλία της δεύτερης ξένης γλώσσας στις γυμνασιακές τάξεις και την εφαρμογή νέων προγραμμάτων (όπως τα JANUA LINGUARUM & PORTFOLIO). Εισαγωγή στο Λύκειο της Ιταλικής,  Ισπανικής και Ρωσικής γλώσσας, ως γλωσσών επιλογής, και πιθανόν και μιας Βαλκανικής.

γ) Για την Τριτοβάθμια εκπαίδευση μεγαλύτερο άνοιγμα στη διδασκαλία των ξένων γλωσσών, με την εισαγωγή μεγαλύτερης ποικιλίας Ευρωπαϊκών και Βαλκανικών γλωσσών.

Επίσης θα προτείναμε:

3.        Δημιουργία ιστοσελίδας στο διαδίκτυο με τη φροντίδα του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και τη συνεργασία ξένων αντίστοιχων εκπαιδευτικών φορέων.

4.        Ίδρυση ανεξάρτητων Διδασκαλείων Ευρωπαϊκών Γλωσσών υπό την αιγίδα των Α.Ε.Ι.

5.        Διαγωνισμοί γλωσσομάθειας μεταξύ νέων κατά τα διεθνή πρότυπα με κατάλληλη προβολή τους στα Μ.Μ.Ε. Ήδη διοργανώνονται τουλάχιστον τρεις, ο πρώτος από την Πανελλήνια Ένωση Φιλολόγων (ΠΕΦ) με θέμα “Γνώση και Κατανόηση της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας και Πολιτισμού” και απευθύνεται σε μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης των κρατών-μελών της Ε.Ε., όπου διδάσκονται τα αρχαία ελληνικά. Ο δεύτερος διαγωνισμός γλωσσομάθειας στις Ευρωπαϊκές γλώσσες οργανώνεται από το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας ΕΙΝ και το Υπουργείο Παιδείας. Σκοπός του είναι η προβολή της πολυγλωσσίας μέσα από την ανάδειξη ατόμων που έχουν τη δυνατότητα γραπτής και προφορικής επικοινωνίας σε όσο το δυνατόν περισσότερες γλώσσες. Ο τρίτος διαγωνισμός από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης ονομάζεται “Ε-PEDIA: Ευαισθητοποίηση για την πολυγλωσσία στην Ευρώπη: διαγωνισμός μέσω διαδικτύου”.

6.        Θείες Λειτουργίες και σε άλλες γλώσσες.

Η τελευταία μας πρόταση απευθύνεται προς την Εκκλησία της Ελλάδος, η οποία για ποιμαντικούς κυρίως λόγους θα έπρεπε να υιοθετήσει –πειραματικά έστω– τη χρήση της αλβανικής και της ρωσικής σε κάποιους ναούς της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης για τις λατρευτικές ανάγκες των πιστών.

Και από την άλλη πλευρά, είναι τόσο δύσκολο να διαβάζεται και στη δημοτική, τη γλώσσα που ο λαός κατανοεί η Κυριακάτικη Ευαγγελική περικοπή;

Επίλογος

Πιστεύουμε πως το εισαγωγικό μας ερώτημα έχει απαντηθεί ικανοποιητικά: η Ε.Ε. με το Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών επενδύει πραγματικά, “ανοίγει ορίζοντες”, για ένα καλύτερο μέλλον. Στόχος της είναι κάθε νέα και νέος να μιλούν μετά το πέρας των σπουδών τους τουλάχιστον δύο γλώσσες πλέον της μητρικής τους.

Προσφυέστατα υποστηρίζει ο Miquel Strubell (Λάζος, 1997): “οι μέρες του μονόγλωσσου ανθρώπου τελειώνουν. Οι μονόγλωσσοι κινδυνεύουν να εξαφανισθούν μέσα σε αυτό το νέο, πλούσιο και πολυποίκιλο περιβάλλον που οικοδομεί η Ευρώπη”.

Ή όπως παρατηρεί  ο André Martinet (1989, 100): “Έχει σημασία να γίνει συνείδηση στον κόσμο ότι η ανθρώπινη γλώσσα δεν χύνεται σε μια και μοναδική μήτρα και ότι η ποικιλία των γλωσσών εγγράφεται στη δυναμική της ανθρωπότητας”.

Αυτή η υποθήκη του πρόσφατα χαμένου μεγάλου Γάλλου γλωσσολόγου αποκτά ιδιαίτερη σημασία την εποχή της παγκοσμιοποίησης.

Παραπομπές – Βιβλιογραφία

1. Ευρωπαϊκό Έτος Γλωσσών 2001, (2001). Ενημερωτικό Φυλλάδιο, ΥΠΕΠΘ – Διεύθυνση Διεθνών Εκπαιδευτικών Σχέσεων, Διεύθυνση Ευρωπαϊκής Ένωσης, τεύχος 1, σελ. 7.

2. Umberto Eco, (19985), H αναζήτηση της τέλειας γλώσσας στην ευρωπαϊκή παιδεία, μετάφραση Άννα Παπασταύρου, επιμέλεια Έφη Καλλιφατίδη, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα.

3. Για μια ενδιαφέρουσα ανάλυση της κατάστασης στην Ελλάδα, βλέπε το άρθρο της Μαριάνθης Μακρή-Τσιλιπάκου “Νεοελληνική και ξενόγλωσσες μονάδες: δανεισμός ή αλλαγή κώδικα;”, στο: Ελληνική Γλωσσολογία ’97, Πρακτικά του Γ΄ Διεθνούς Γλωσσολογικού Συνεδρίου για την ελληνική γλώσσα, Αθήνα, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1999, σελ. 575-585.

Viereck W. (1996). “English in Europe: its nativisation and use as a lingua franca”. English language in Europe. Exeter: Cromwell.

4. Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για τη γλώσσα, σελ. 316. Ως συνώνυμα χρησιμοποιούνται κάποτε και οι όροι κοινή, βοηθητική γλώσσα ή γλώσσα συνεννόησης. ΚΕΓ, Θεσσαλονίκη 2001.

5. Για περισσότερες πληροφορίες δίνουμε τη διεύθυνση του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας: Καραμαούνα 1 – Πλατεία Σκρα 55131 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη, Τηλ. (031) 459-101, 459-106, fax: 92-19-080, e-mail: antonopoulou@Komvos.edu.gr.

6. Χρίστος Α. Παπαρίζος, Η ελληνική γλώσσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, εκδόσεις Μ.Π. Γρηγόρη, Αθήνα 1997.

7. Βλ. σχετικά Stavros Kamaroudis, “Les langues faibles” le sont-elles vraiment?, Linguistik International, Thessaloniker Interkulturelle Analysen, Akten des 33. Linguistischen Kolloquiums im Thessaloniki 1998 Herausgegeben von Käthi Dorfmüller-Karpusa, Ecaterini Vretta-Panidou, Peter Lang, Frankfurt am Main 2000, στις σελ. 189-195.

8. Xρήστος Κλαίρης, Πρόλογος στο βιβλίο της Ελένης Σελλά-Μάζη, Στοιχεία Αντιπαραβολικής Γραμματικής Ελληνικής-Τουρκικής, ΟΕΔΒ, Αθήνα 1994, σελ. 13.

9. Σημαντικότατη στον τομέα αυτόν είναι η αθόρυβη συνεισφορά του ιδρύματος Μανόλη Τριανταφυλλίδη, το οποίο εξέδωσε την τελευταία δεκαετία τη μετάφραση της Μικρής Νεοελληνικής Γραμματικής σε 17 γλώσσες διεθνείς, βαλκανικές ή παρευξείνιες ενισχύοντας μια γλωσσική πολιτική φιλίας. Οι μεταφράσεις έγιναν από πανεπιστημιακούς δασκάλους, όλους φυσικούς ομιλητές της γλώσσας στην οποία γίνεται η μετάφραση: αγγλικά, αλβανικά, αραβικά, βουλγαρικά, γαλλικά, γερμανικά, γεωργιανά,, ισπανικά, ιταλικά, καταλανικά, ουκρανικά, πορτογαλικά, πολωνικά, ρουμανικά, ρωσικά, σερβικά, τουρκικά. Οι Γραμματικές αυτές είναι χρήσιμες τόσο στους μαθητές των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου όσο και στους μεγαλύτερους αλλά γιατί όχι και στους γονείς ή κηδεμόνες, που μπορεί με τη γνώση της γλώσσας, εκτός από την επαγγελματική τους αποκατάσταση να βοηθήσουν αποτελεσματικότερα τα παιδιά τους.